Ważne miejsca i ludzie
Swojatycze, Szereszewo, Wołczyn, Hruszówka i Mereczowszczyzna… Te niewielkie i często mało znane miasteczka i wsie w obwodzie brzeskim mają szczególne znaczenie dla naszej historii i kultury, gdyż związanych z nimi było wiele wybitnych postaci. To właśnie tu, na Ziemi Brzeskiej, urodzili się król Stanisław August Poniatowski, Romuald Traugutt, Tadeusz Kościuszko, Julian Ursyn Niemcewicz, Tadeusz Reytan, Napoleon Orda, Krystyna Krahelska.
Na wschód od Prużany w Dołhem swą młodość spędził Józef Ignacy Kraszewski (1812-1887), pisarz, historyk, działacz społeczny i polityczny, autor z największą liczbą wydanych książek i wierszy w historii literatury polskiej.
Janów Poleski jest miejscem męczeńskiej śmierci patrona Polesia św. Andrzeja Boboli (1591-1657). W miejscu pojmania Andrzeja Boboli ustawiono obok siebie krzyże pojednania: prawosławny i katolicki.
W 1746 roku w Mereczowszczyźnie urodził się Tadeusz Kościuszko (1746-1817) – generał, Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej, bohater wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. W 1942 roku dworek Kościuszków w Mereczowszczyźnie został spalony. Zrekonstruowano go w 2004 r. dzięki staraniom Komitetu Odbudowy Domu Rodzinnego Kościuszki ze Stanów Zjednoczonych.
Romuald Traugutt (1826-1864) – generał, dyktator powstania styczniowego, urodził się w 1826 roku we wsi Szostakowo. W miejscu, gdzie kiedyś stał jego dom rodzinny, umieszczono tablicę o następującej treści: „W tym miejscu znajdował się dwór, w którym 16 stycznia 1826 roku urodził się Romuald Traugutt, jeden z przywódców powstania 1863-1864. Wdzięczni potomni 2003 r.”
„Jest jak marzenie w świetle księżyca”. Tak opisywał R. Beli w swych pamiętnikach pałac Skirmunttów w Mołodowie. Ród Skirmunttów, żyjący od wieków na ziemi poleskiej (gałąź pińska, mołodowska i porzeczańska) podarował Rzeczypospolitej wiele wybitnych osobowości: Konstanty Skirmuntt (1866–1949) – minister spraw zagranicznych RP, Roman Skirmuntt (1868-1939)– działacz polityczny, senator III kadencji w II RP, Aleksander Skirmuntt (1798–1870) jest uznawany za założyciela przemysłu na Pińszczyźnie, Helena Skirmuntt – malarka, uczestniczka powstania styczniowego, Henryk Skirmuntt (1868–1939), ostatni właściciel Mołodowa, został zamordowany w pobliskim lesie, wraz z siostrą Marią 20 września 1939 r. przez miejscowych aktywistów radzieckich.
Znaczną część swego życia spędziły na Polesiu Eliza Orzeszkowa i Maria Rodziewiczówna.
Franciszek Karpiński (1741-1825), nazywany „poetą serca”, jeden z najwybitniejszych poetów doby oświecenia, autor pięknych pieśni religijnych: „Wszystkie nasze dzienne sprawy”, „Pieśń poranna”, „Bóg się rodzi, moc truchleje”. Grób poety znajduje się na cmentarzu przykościelnym w Łyskowie (obwód prużański), ma kształt niewielkiej wiejskiej chaty. Na froncie płaskorzeźba poety, pod nią napis „otóż mój dom ubogi…” – tymi słowami zaczyna się wiersz poety „Powrót z Warszawy na wieś”.
Wieś Rakowica jest znana jako siedziba wybitnych przedstawicieli książęcego rodu Tołłoczko. Z tego rodu, którego historia sięga XVII w., pochodziło wielu bohaterów i uczonych, którzy służyli ojczyźnie zarówno w latach wojen i powstań narodowych jak i w czasie pokoju. Dziś została po nich tylko zdewastowana, neogotycka kaplica na cmentarzu i kilka równie zdewastowanych nagrobków.
Na początku XVII w. na wzgórzu górującym nad miasteczkiem Różana kanclerz Wielkiego Księstwa Litewskiego Lew Sapieha (1557-1633) wzniósł pałac. Do dziś zachowały się tu imponujące ruiny rezydencji rodu. Najcenniejszym zabytkiem, oprócz ruin, jest kościół pod wezwaniem św. Trójcy. Funkcjonował przez cały okres władzy radzieckiej.
Niecałe 10 km na północny zachód od Brześcia znajduje się wieś Skoki, dawna siedziba rodu Niemcewiczów. W Skokach znajduje się muzeum poświęcone jego dawnym właścicielom. Za najwybitniejszego spośród nich uznaje się Juliana Ursyna Niemcewicza (1758-1841), współtwórcę Konstytucji 3 Maja, wybitnego działacza społeczno-politycznego. Niemcewicz był przyjacielem i adiutantem księcia Adama Czartoryskiego a potem Tadeusza Kościuszki. Brał udział w powstaniu kościuszkowskim i listopadowym, był działaczem emigracyjnym w Paryżu. Niemcewicz był również uznanym powieściopisarzem, dramatopisarzem, publicystą i poetą.
Siedziba w Hruszówce znana jest od XVI w. jako majątek Radziwiłłów. Od wieku XVII siedziba należała do rodziny Reytanów, majątek stał się centrum kulturalnym tego regionu. Gościli tu między innymi Julian Ursyn Niemcewicz, Napoleon Orda czy Eliza Orzeszkowa. W Hruszówce urodził się (i zmarł) Tadeusz Reytan (1742-1780), uczestnik konfederacji barskiej, obrońca honoru Rzeczypospolitej.
Worocewicze – miejsce urodzin i życia Napoleona Ordy (1807-1883), patrioty, uczestnika powstania listopadowego, artysty-malarza, który uwiecznił na swoich rysunkach i akwarelach skarby narodowej kultury. To właśnie dzięki jego licznym rysunkom zachowała się szczegółowa pamięć o wielu zniszczonych później miejscach i zabytkach. Obecnie w rodzinnej miejscowości tego wybitnego Polaka znajduje się dworek-muzeum.
Wołczyn był miejscem urodzenia, a przez pół wieku również spoczynku, szczątków ostatniego polskiego króla i wielkiego księcia litewskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego (1732-1798). Poniatowscy zbudowali w Wołczynie pałac, założyli park oraz wznieśli kościół Świętej Trójcy (1773 r.) w stylu późnobarokowym, na wzór rzymskiej Bazyliki Najświętszej Maryi Panny. To w niej został ochrzczony, a później pochowany Stanisław August. Zespół pałacowo-parkowy został zrujnowany po zakończeniu II wojny światowej. W 1995 r. sprowadzone z Wołczyna szczątki ostatniego króla Rzeczypospolitej Obojga Narodów złożono w archikatedrze św. Jana Chrzciciela w Warszawie.
„Warszawska Syrenka” (pozowała do rzeźby syreny warszawskiej) rodem z Polesia, Krystyna Krahelska (1914-1944), poetka i żołnierz Armii Krajowej, harcerka, uczestniczka powstania warszawskiego, autorka jednej z najpopularniejszych piosenek Polski Walczącej „Hej chłopcy, bagnet na broń!”. Urodziła się 25 marca 1914 r. w rodzinnym majątku w Mazurkach nad rzeką Szczarą koło Lachowicz.
W Lachowiczach urodził się polski pisarz (był m.in. autorem słynnej powieści „Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy z 1937 r.), publicysta, oficer wywiadu i żołnierz AK Sergiusz Piasecki (1901-1964).